محاکمه دکتر محمد مصدق و سرتیپ ریاحی، یکی از وقایع تاریخ معاصر ایران است که در سال 1332 (1953 میلادی) پس از کودتای 28 مرداد به وقوع پیوست. این محاکمه نه تنها به عنوان یک رویداد قضایی، بلکه به دلیل زمینه‌های سیاسی و اجتماعی آن، اهمیت زیادی دارد.

شاه در دهه 1320 قدرت چندانی نداشت و این موضوع بسیار برای او آزاردهنده بود. اما شاه در نهایت توانست به کمک آمریکا و انگلیس قدرت خود را افزایش دهد و در واقع وارد دوران طلایی دیکتاتوری خود شود. این دوره بعد از کودتای 28 مرداد 1332 آغاز شد

دکتر مصدق یکی از رهبران ملی‌گرای ایران است که نام او در قضیه ملی شدن صنعت نفت ایران بر سر زبان‌ها افتاد. با این حال دکتر مصدق در جریان تحولات مرداد 1332 که از آن با عنوان کودتا نام برده شده است، به تیتر اول بسیاری از روزنامه‌ها و اخبار مهم آن روزها تبدیل شد.

بعد از سقوط دولت مصدق، انگلیس و آمریکا با خیالی آسوده، فرصت را برای بهره‌برداری‌های سیاسی و اقتصادی مناسب دیدند و درصدد همکاری مجدد با حکومت پهلوی برآمدند. در این بین، دولت انگلستان تلاش زیادی را به کار برد تا روابط خود را به شکل سابق و حتی بهتر از آن پیش ببرد

پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و دستگیری رهبران وفادار به دکتر مصدق فعالیت جبهه ملی ایران متوقف شد و بعضی از فعالان آن جبهه با تشکیل نهضت مقاومت ملی به مبارزه با حکومت ادامه دادند. هدف از این جنبش دفاع از دستاوردهای نهضت ملی شدن صنعت نفت در برابر دولت‌های مستقر شده پس از سقوط دولت ملی دکتر محمد مصدق بود.

در تاریخ معاصر ایران دو کودتای موفق اتفاق افتاده است. کودتاهایی که هر دو در راستای منافع غرب بوده است. یکی از کودتاها باعث تاسیس حکومت پهلوی شد و دیگری حکومت از دست رفته پهلوی را بار دیگر بازگرداند. هر دو این کودتاها، از وجود دو عنصر برخوردار بودند: یکی پولی که از خارج می آمد و دوم حضور گروهی خیانت پیشه در داخل کشور که در راستای منافع غرب گام بر می ...

کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ توسط سرویس‌های جاسوسی آمریکا و انگلیس و با عاملیت برخی چهره‌های خارجی و داخلی رخ داد که در این گزارش مختصر به عوامل و دلایل این موضوع پرداخت شده است.

جک استراو وزیر خارجه اسبق انگلستان در روایت خود از کودتای ۲۸ مرداد، نقشه سیا و ام ای 6 را شرح داده؛ از تبلیغاتی که ضد مصدق به راه افتاد و هدفش القای این موضوع بود که با انتشار اسناد جعلی (که همه گمان کنند این‌ها اسناد مخفی است و به بیرون درز کرده) نشان داده شود مصدق طرفدار حزب توده و حامی شوروی است.

همسرش «ثریا اسفندیاری» که همراهش بود برای تاریخ نقل کرده است: «ما به منطقه کلاردشت نزدیک رامسر پرواز کردیم. مسافرت ما ظاهرا طبیعی و برای فرار از گرمای طاقت‏‌فرسای تهران بود. چند تن از دوستان نزدیک ما هم در کلاردشت به ما پیوستند، ولی هیچ‌کدام از آنها از صدور فرمان برکناری مصدق و انتصاب سرلشکر زاهدی به جانشینی وی اطلاع نداشتند.

حضور آمریکا در ایران از همان ابتدا با فعالیت‌های سیاسی همراه نبود. همین موضوع عاملی برای ناشناخته ماندن چهره واقعی این کشور تا قبل از کودتای 28 مرداد بود. در واقع حضور آمریکا در ایران با فعالیت‌های فرهنگی آغاز شد و به فعالیت‌های سیاسی رسید.

اشرف پهلوی در جریان کودتای ٢٨ مرداد 1332، نقش پیک محرمانه ای را ایفاء نمود تا از طریق آن مقامات امریکایی و انگلیسی محمدرضا پهلوی را در جریان تصمیم امریکا و انگلیس برای طراحی و عملیاتی نمودن کودتا علیه دولت مصدق بگذارند. کـرمیت ‌ ‌روزولت – مدیر عملیات کودتا در ایران- بـرای اشرف جز آن‌ که‌ قاصد‌ «یک پیام محرمانه» برای شاه باشد،

یکی از اشتباهات مصدق که باعث شکست او ودر نهایت کودتا علیه او شد، عدم پیش‌بینی و درک درست از وضعیت اقتصادی کشور بود. مصدق تصور می‌کرد، اداره کشور بدون نفت بسیار آسان است و از راه‌های جایگزین می‌توان اقتصاد را نجات داد. همچنین او می‌پنداشت که انگلیس به نفت ایران وابسته است و مجبور است دیر یا زود با مصدق سازش کند، اما اینگونه نشد.

به گواه تاریخ کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ با هدایت عوامل انگلیس و آمریکا شکل گرفت. میز کودتا چندین ماه قبل توسط نیروهای سازمان سیا و ام‌ای‌سیکس انگلیسی در سفارت آمریکا شکل می‌گیرد

در میانه تحولات کودتای 28 مرداد 1332 ، سیف‌الله معظمی، وزیر پست و تلفن و تلگراف دولت محمد مصدق و برادر عبدالله معظمی، رئیس وقت مجلس شورای ملی، از جمله همراهان رهبر جبهه ملی بود که در روز کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، خود را به خانه نخست‌وزیر رساند.

قدرت سیاسی شاه از ابتدای سلطنت تا پایان آن با فراز و فرودهایی مواجه بود. شاه تا پیش از کودتای 28 مرداد قدرت سیاسی چندانی نداشت؛ اما بعد از کودتای 28 مرداد، قدرت او به یکباره تغییر کرد و به شخص اول مملکت تبدیل شد.

در 24 اسفند‌ 1328، محمد ساعد مراغه‌ای- نخست‌وزیر وقت ایـران- بـا انتشار بیانیه‌ای که در رسانه‌های‌ همگانی بازتاب یافت، شناسایی دوفاکتوری رژیم صهیونیستی را اعـلام کـرد.انـتشار خبر شناسایی رژیم صهیونیستی از سوی‌ ایران‌ بازتاب گسترده‌ای در دنیای عرب داشت. محافل عرب رفتار ایـران را هـمچون خـنجری بر پشت کشورهای عربی تلقی کردند.

کودتا هنوز، مصداقی از دخالت آمریکا در امور کشورهای دیگر است؛ آنچه که به باور «نوام چامسکی» در ساختار سیاسی ایالات متحده نهادینه گردیده است و در نتیجه رفتار آن کشور در حوزه‌ی نظام‌ بین‌الملل، برآیندی از منافع و انگیزه‌های داخلی و آمادگی محیط بین‌الملل برای تجاوز و مداخله را نشان می‌دهد

بعد از انحلال جبهه ملی که در پی حوادث کودتای 28 مرداد 1332 به وجود آمد، این تشکل سیاسی ملی‌گرا، در قالبی جبه ملی دوم، سوم و چهارم به فعالیت پرداخت. جبهه ملی دوم، در سال 1339 شکل گرفت؛ اما خیلی زود به دلایل منحل شد.

کودتای 1332 پیامدهای گسترده‌ای از نظر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی داشت. با این حال پیامدهای سیاسی این کودتا پررنگ‌تر از سایر پیامدها بود. برخی از پیامدهای سیاسی کودتای 28 مرداد 1332 را می‌توان در موارد ذیل مشاهده کرد

در کنار حامیان نظامی، حامیان غیرنظامی نیز از جمله گروه‌هایی بودند که از شاه و حکومت حمایت می‌کردند. حامیان غیرنظامی طیف مختلفی از افراد و دسته‌جات سیاسی مختلفی را شامل می‌شد که عمدتا بعد از کودتای 28 مرداد نقش آن‌ها پررنگ‌تر شد.